Συνέντευξη στον Γιώργο Παπανικολάου/euro2day.gr
Καθώς η ανθρώπινη αναπαραγωγή «είναι ύπαρξη με πνεύμα», το πρόβλημα σήμερα δεν είναι μόνο πρόβλημα αριθμών, λέει ο Στέλιος Ράμφος. Το πρόβλημα είναι ότι κυνηγώντας το «επιθυμώ» χάνουμε την επαφή με έννοιες, όπως εκείνη της οικογένειας και του έθνους και μένουμε φτωχότεροι, καταρχάς ως άνθρωποι και έπειτα ως Έλληνες.
Σχεδόν σε όλες τις ανεπτυγμένες χώρες υπάρχει σοβαρή δημογραφική πίεση, παρά το υψηλό βιωτικό επίπεδο. Πόσο συνδέεται αυτό με αξίες και αντιλήψεις, οι οποίες οδηγούν σε λιγότερα παιδιά;
Αυτό που λέτε δεν περιλαμβάνει μόνο τα λιγότερα ή περισσότερα παιδιά, περιλαμβάνει και άλλα πράγματα. Κατά τη γνώμη μου το πρόβλημα είναι πολιτισμικής φύσεως. Ο δυτικός πολιτισμός, αυτή τη στιγμή, περνάει μια έντονη κρίση και η κρίση πολιτισμού χτυπά στο μαλακό υπογάστριο των κοινωνιών. Που στην συγκεκριμένη περίπτωση είναι ο ίδιος ο πυρήνας της κοινωνίας, είναι η οικογένεια. Το χαρακτηριστικό της κρίσεως, νομίζω, έγκειται στο γεγονός ότι οι δυτικές κοινωνίες, προϊόντος του χρόνου, άρχισαν να αναπτύσσουν έναν πολιτισμό περισσότερο βασισμένο στην εγωκεντρική ατομικότητα και λιγότερο στη συλλογικότητα. Πρόκειται για έναν έντονο ατομικισμό, ο οποίος συνοδεύεται στην εποχή μας από μηδενισμό. Αυτό το μηδενιστικό στοιχείο είναι που ακουμπάει την οικογένεια. Όταν λέμε «μηδενισμός», εννοούμε κυρίως ότι δεν υπάρχει αλήθεια, ότι όλα είναι σχετικά.
Υπό αυτή την έννοια είναι πολύ εύκολο να πεις «είμαι ό,τι μου αρέσει, αλλά δεν είμαι ό,τι βεβαιώνουν τα χρωμοσώματά μου». Άρα εκεί θίγουμε ένα στοιχείο πυρηνικής φύσεως. Δεν είναι ο πολιτισμός μας μόνο, αλλά η ανθρωπότητα που βασίζεται στην οικογένεια. Αυτό που μας έκανε ανθρώπους έγκειται στο γεγονός ότι η οικογένεια είναι ένας τρόπος να αναπροσανατολίζεται το ένστικτο που στα ζώα έχει τυφλή κατεύθυνση, την απλή αναπαραγωγή, ενώ στους ανθρώπους η αναπαραγωγή συνδέεται με απαγορεύσεις. Ο άνθρωπος είναι ένα παράξενο ον, βιολογικό και ταυτοχρόνως πνευματικό. Όπως λέει ο Αριστοτέλης «ζώον λόγον έχον». Χρειάσθηκε όμως να επινοήσουν οι άνθρωποι έναν θεσμό για να συμβεί αυτό -την οικογένεια. Για να θεμελιωθεί αυτός ο θεσμός χρειάσθηκε να εισαχθεί το πρώτο χαρακτηριστικό της πνευματικής ζωής: η απαγόρευση. Η απαγόρευση να κάνει ο καθένας οτιδήποτε θέλει ή να είναι οτιδήποτε νομίζει, μας κάνει ανθρώπους.
Αυτό συνοδεύεται από την συνειδητοποίηση ότι είμαστε έλλογα όντα. Εν προκειμένω, μας βοήθησε και η ανακάλυψη του Θεού. Αν δεν είχαμε Θεό, δεν θα καταλαβαίναμε ότι σκεφτόμαστε. Ο Θεός είναι η δυνατότητα να συλλαμβάνουμε οτιδήποτε δεν είναι φυσικό. Να ξεπερνάμε το φυσικό! Από την μία ο Θεός, από την άλλη η οικογένεια, μας ξεχωρίζουν από τα ζώα, κτίζοντας έναν κόσμο μέσα στον οποίο πλάθεται ο άνθρωπος και μετά οι κοινωνίες. Αυτά όλα βασίζονται σε ορισμένες παραδοχές, του τύπου «αυτό είναι», «αυτό δεν είναι». Όταν αυτό το «είναι» και αυτό το «δεν είναι» αρχίζουν να μπλέκονται, αναπτύσσεται ένα φαινόμενο που το λέμε μηδενισμό, δηλαδή το απολύτως σχετικό των πραγμάτων, που προεκτείνεται στην αναλήθειά τους.
Από τη στιγμή που όλα είναι σχετικά, δεν έχει νόημα τίποτε. Οπότε κάνω ό,τι μου περνάει από το μυαλό, αρκεί να έχω τη δύναμη να το κάνω. Με νομιμοποιεί η σχετικότητα. Ο δικός μας κόσμος μπήκε σιγά σιγά σε μια φάση που η εγωκεντρική ατομικότητα έχει καλλιεργήσει στους ανθρώπους την ιδέα ότι μπορούν να διαφεντεύουν τα πάντα. Κι έτσι, με την ίδια ευκολία που λες δεν υπάρχει αλήθεια, λες και δεν υπάρχει Θεός. Αλλά όταν λες δεν υπάρχει Θεός, δεν υπάρχει αλήθεια, εξυπακούεται δεν υπάρχει μητέρα και κόρη και γιος και πατέρας, αρχίζει μία διαδικασία όπου κλονίζονται τα θεμέλια του κόσμου που έχει δημιουργηθεί. Αυτή είναι η κρίση του δυτικού κόσμου και γι' αυτόν τον λόγο οι άνθρωποι δεν ξέρουν πώς να ζήσουν τη ζωή τους. Χωρίς αλήθεια παραδιδόμαστε στο ένστικτο.
Θα λέγατε ότι έχουμε, ενδεχομένως, ένα συνδυασμό έντονου υλισμού από τη μία πλευρά και μία εγκατάλειψη της συλλογικότητας από την άλλη;
Ναι, η εγκατάλειψη των σταθερών της αλήθειας, της πραγματικότητος, μας δίνει το ελεύθερο να κάνουμε οτιδήποτε. Αυτό με τη σειρά του αποσυνδέει τους κοινωνικούς δεσμούς. Γιατί η κοινωνία τι είναι; Η κοινωνία είναι μία συνύπαρξη με βάση ορισμένες αρχές, όπως το δίκαιο. Κι εκείνο που μας συνδέει στην κοινωνία είναι, επίσης, κάτι απολύτως πνευματικό, η γλώσσα. Δεν μπορεί να υπάρξει κοινωνία με ανθρώπους που δεν μιλάνε. Τα όντα που δεν μιλάνε ζουν σε αγέλες, η κοινωνία των ανθρώπων έχει κανόνες.
Βρισκόμαστε σε μία κατάσταση όπου ο άνθρωπος διεκδικεί την αυτοδυναμία του. Θεωρεί ότι απόλυτη προέκτασή του είναι οι μηχανές. Τα ρομπότ, η τεχνητή νοημοσύνη και όλα τα συναφή, αποτελούν πολύτιμα εργαλεία, αλλά πάντοτε εργαλεία, τα οποία έχουν ανάγκη από μία πρίζα. Χωρίς τον άνθρωπο, δεν υπάρχει τίποτε από όλα αυτά. Εάν όμως προσχωρήσει στην μηχανική τους λογική, τότε χωρίς τις μηχανές δεν θα υπάρχει άνθρωπος. Θα τον απορροφήσουν. Αυτός είναι ο κίνδυνος!
Μία από τις εκδηλώσεις της κρίσεως στην κοινωνία και τον πολιτισμό είναι η αμφισβήτηση της ανθρωπινότητος στην ρίζα της: Την οικογένεια. Ο θεσμός ο οποίος διαμορφώνει τον άνθρωπο, αναπροσανατολίζοντας το γενετήσιο ένστικτο με βάση το ότι κάτι απαγορεύεται. Διότι το ένστικτο θεωρεί ότι όλα επιτρέπονται. Η οικογένεια φτιάχτηκε ακριβώς για να αναπροσανατολίσει το ένστικτο, γιατί η ανθρώπινη αναπαραγωγή δεν είναι απλώς αριθμητικός πολλαπλασιασμός. Είναι ύπαρξη εν πνεύματι και, χωρίς το πνεύμα, η ύπαρξη γίνεται αγελαία. Όταν μιλάμε λοιπόν για την οικογένεια, δεν μιλάμε απλώς για θεσμό αναπαραγωγής, αλλά για καταστατική πραγματικότητα, που μας δίνει την δυνατότητα να υπάρχουμε ως όντα με βιολογικό οργανισμό και πνευματικό χαρακτήρα.
Σε σύγκριση με πολλές ανεπτυγμένες χώρες, η οικογένεια έχει μεγάλη σημασία στην Ελλάδα. Εν τούτοις, είμαστε στις χαμηλότερες θέσεις στις γεννήσεις. Πιστεύετε ότι είναι οικονομικό το θέμα ή κάτι συμβαίνει και στην κοινωνία;
Πέρα από τις οικονομικές παραμέτρους, είναι και μια αίσθηση αόριστης ελευθερίας που διεκδικούν για τον εαυτό τους οι άνθρωποι, έτσι τουλάχιστον νομίζουν, λέγοντας ότι εν πάση περιπτώσει θέλουμε και εμείς να χαρούμε την ζωή μας. Αυτό έχει να κάνει με την περίφημη θεωρία των δικαιωμάτων της διαφοράς, η οποία ως ένα σημείο έχει λογική, όμως γίνεται μηδενισμός εφόσον δεν συμπληρώνεται από την αρχή της ευθύνης και της υποχρεώσεως απέναντι στην κοινωνία. Σήμερα ζούμε σε μια εποχή που μιλάμε μόνο για δικαιώματα, δεν μιλάμε για υποχρεώσεις. Η υποχρέωση όμως είναι ευθύνη και η ευθύνη είναι πνευματικό γεγονός, γιατί εσωτερικεύω το «πρέπει να το κάνω αυτό» ή «δεν πρέπει να το κάνω».
Τα όρια είναι του πνεύματος· το ένστικτο δεν έχει όρια. Στην οικογένεια δεν μπορούν να ζευγαρώνουν τα παιδιά με τους γονείς. Η απαγόρευση συνυπάρχει με το πνεύμα. Συνιστά σχέση διανοητική με αυτό που κάνω. Το όριο είναι κάτι που αποφασίζω. Είναι προϊόν σκέψεως. Στον σημερινό δυτικό πολιτισμό, η δίψα και το μεθύσι της απόλυτης δυνάμεως κυριαρχούν με τρόπο, ο οποίος δεν θα βγει σε καλό. Αντιμετωπίζουμε το θέμα των αξιών ως θέμα επιθυμίας. Αξία είναι ό,τι επιθυμώ και η ικανοποίηση από αυτό το οποίο επιθυμώ. Με πάρα πολύ σοβαρές συνέπειες, διότι ο άνθρωπος έτσι γίνεται ζώο παραβλέποντας πως η αξία είναι καρπός διανοητικής κρίσεως.
Μήπως τελικά έχει ήδη συνέπειες και στη συνεκτικότητα της κοινωνίας, αυτό το «αξίες είναι ό,τι επιθυμώ»;
Βεβαίως, γιατί ρίχνει το βάρος στην ατομικότητα, η οποία είναι θετική στο μέτρο που ενέχει και υπευθυνότητα. Αν όμως ατομικότητα είναι η πλήρης αναρχία, έχουμε τον απόλυτο μηδενισμό. Η ατομικότητα είναι ευλογία εφόσον έχω συνείδηση ορίων, δικαιωμάτων, υποχρεώσεων, όχι ως πρόσχημα για να αποθεώνεται η παρορμητική επιθυμία.
Υπάρχει και η άλλη άποψη που λέει ότι η υπογεννητικότητα δεν είναι πρόβλημα, διότι τα κενά που δημιουργούνται σε θέσεις εργασίας θα αναπληρωθούν.
Από μηχανές…
Από μηχανές και από μετανάστες. Γιατί υπάρχει και το συνταξιοδοτικό πρόβλημα.
Η ιστορία με τους μετανάστες, την οποία χειρίστηκε η Ευρώπη με τέτοια αφέλεια και επιπολαιότητα, έχει αρχίσει να γίνεται μεγάλο πρόβλημα. Διότι δεν είναι μόνο μετανάστες, είναι λαοί με άλλου τύπου κουλτούρα. Όπως είπαμε η οικογένεια συνοδεύεται και από τον Θεό. Άρα εάν ένας κάνει παιδιά και είναι μουσουλμάνος και ένας άλλος είναι χριστιανός και δεν κάνει παιδιά, δημιουργείται μεγάλο πρόβλημα σε σχετικά σύντομο βάθος χρόνου, στο μέτρο που μπορεί να πρόκειται για πλήθη μεταναστών σε μια χώρα.
Δεν είναι κακός ο μουσουλμάνος, αλλά ο θρησκευτικός του κανόνας είναι και πολιτικός του νόμος. Αν ο θρησκευτικο-πολιτικός του νόμος αρχίζει να ισχύει μέσα σε μια κοινωνία, όπου αυτά τα δύο είναι χωριστά, κανείς δεν ξέρει πού μπορεί να οδηγηθούν τα πράγματα. Ένα επίσης πολύ σοβαρό θέμα είναι ότι στις χώρες της Δύσεως έχει αρχίσει να ξεχνιέται η λέξη «Έθνος». Οι πολιτικοί δεν μιλούν για έθνος, αλλά απλώς για Κράτος και κοινωνία, ενώ ο κόσμος πιστεύει στο έθνος, και βλέπουμε πώς ξετρελαίνονται οι κοινωνίες όταν νικά η εθνική τους ομάδα. Το κράτος είναι μία μηχανή πολύ χρήσιμη, είναι ένας συντονισμός δραστηριοτήτων. Όμως το έθνος είναι ένας λαός που μιλά μια γλώσσα, που έχει δεδομένα ήθη και έθιμα σε έναν συγκεκριμένο χώρο και ορισμένη θρησκεία, είναι μια ενότητα ψυχών.
Στην Ελλάδα, χώρα με ιστορία χιλιετιών, η λήθη του έθνους είναι βαθύς ευνουχισμός. Ο λαός παύει να αναγνωρίζει τον εαυτό του με αφετηρία την ψυχή του. Και πάει να αναγνωρίσει τον εαυτό του με βάση τα υλικά οφέλη της ζωής, οπότε αυτό τον εξαγριώνει και τον εξαχρειώνει. Πρέπει να ξανασκεφθούμε γιατί συγκινούμαστε τόσο όταν η Εθνική Ομάδα του πόλο γίνεται παγκόσμια πρωταθλήτρια και ακούμε τον εθνικό μας ύμνο. Διότι εκείνη την στιγμή ο εαυτός μας ταυτίζεται αξιακά με το συλλογικό του πεπρωμένο. Κάτι απωθημένο βαθιά από τα ιδανικά της τωρινής μας καθημερινότητος που εξαντλούνται στα χρήματα, τις κοινωνικές σχέσεις και την ατομική επιτυχία.
Υπάρχει κάποια πολιτικο-κοινωνική τομή που θα θεωρούσατε ότι μπορεί να συμβάλει στην αναστροφή της κατάστασης που περιγράφετε;
Πρώτα απ' όλα να συνειδητοποιήσουμε το πρόβλημα. Γι' αυτό τον λόγο όποιος σκέπτεται αυτά τα πράγματα, καλό είναι να εκφράζει τις σκέψεις του γιατί μπορεί έτσι να βοηθά έναν άλλον να τα σκεφθεί καλύτερα. Το κυριότερο είναι μια μεταρρύθμιση στην παιδεία, αλλά από κυβερνήσεις οι οποίες έχουν συναίσθηση των προβλημάτων. Όταν μια κυβέρνηση σου διαλύει τη γλώσσα, όπως εμείς στην Ελλάδα ή νομιμοποιεί τους γάμους των ομόφυλων ζευγαριών, δεν υπάρχουν πολλά περιθώρια για να γίνει κάτι σοβαρό. Από τη στιγμή που θεωρούμε ότι όλα μπορεί να γίνονται, όλα μπορεί να ισχύουν, επειδή όλα είναι σχετικά, τίποτε δεν μπορεί να σταματήσει την κατηφόρα. Μόνο όταν υπάρξει πίστη στην αλήθεια. Είναι κάτι αληθινό; Είναι σωστό ή λάθος; Τώρα όλα κρίνονται από την πλειοψηφία. Πλειοψηφία δεν σημαίνει ότι κάτι μπορεί να είναι σωστό ή λάθος: σημαίνει μόνο ότι έχω περισσότερες ψήφους και έχεις λιγότερες. Αλλά έτσι, η σημασία της αλήθειας και του λάθους αφανίζεται και μαζί κλονίζεται ο πολιτισμός.
Αν είχατε μπροστά σας ένα ζευγάρι που διστάζει να κάνει παιδιά, τι θα τους λέγατε για να τους εμπνεύσετε να προχωρήσουν;
Θα τους έλεγα ότι χάνουν τη ζωή τους μικραίνοντας τον χρόνο της. Γιατί στην πραγματικότητα τα παιδιά είναι η αιωνιότητά μας. Η μικρή οικογένεια είναι εκείνη που έχει αποφασίσει να συντομεύσει τον χρόνο. Δηλαδή, η οικογένεια φτιάχνει τον χρόνο. Τα ζώα δεν έχουν χρόνο. Μόνο οι άνθρωποι έχουν χρόνο. Το γεγονός λοιπόν είναι ότι η οικογένεια γεννάει και τα παιδιά γεννάνε τα δικά τους παιδιά και υφίσταται μία χρονικότητα η οποία μας βάζει συνεχώς απέναντι στο άχρονο. Έχουμε τον χρόνο και σκεφτόμαστε το άχρονο. Το άχρονο είναι αυτό που επιβεβαιώνει ότι είμαστε έλλογα όντα. Ζούμε στον χρόνο για να μην τελειώνει ο χρόνος. Το «δεν τελειώνει ο χρόνος» έχει δύο παραμέτρους: Μία είναι η οικογένεια και η άλλη είναι ο Θεός.
«The New Daily Mail»
Newsroom
.jpg)
